Bron: Nu.nl

Om de nationale klimaatdoelen te halen, moet het aardgasverbruik de komende jaren sterk worden teruggedrongen. In eerste instantie zullen veel huizen vooral beter moeten worden geïsoleerd. Uiterlijk in 2050 moeten ze helemaal van het aardgas af, bijvoorbeeld via een elektrische warmtepomp of duurzame stadswarmte.

Vorig jaar moesten alle Nederlandse gemeenten een plan opstellen waarin staat hoe verschillende wijken aardgasvrij kunnen worden en welke als eerste aan de beurt zijn. Jaarlijks zijn honderden miljoenen euro's nodig om deze zogenoemde warmtevisies ook daadwerkelijk uit te voeren, maar de overheid heeft dat geld nog niet beschikbaar gesteld. Daardoor loopt de zogeheten warmtetransitie vertraging op en wordt het lastiger om anderhalf miljoen woningen te verduurzamen voor 2030, zoals is afgesproken in het Klimaatakkoord.

In een enquête van NU.nl noemt 55 procent van de gemeenten dat gebrek aan geld als knelpunt in de warmtetransitie. Daarnaast stelt 48 procent dat met het huidige beleid isoleren en aardgasvrij worden niet betaalbaar genoeg zijn voor inwoners. 34 procent zegt dat er betere wet- en regelgeving moet komen, bijvoorbeeld rond de aanleg van warmtenetten.

NU.nl stuurde een enquête over de warmtetransitie naar alle 345 Nederlandse gemeenten. Deze werd door 239 gemeenten (69 procent) ingevuld. Vervolgens sprak NU.nl met vertegenwoordigers van een tiental gemeenten.

Nog veel onduidelijk over warmtenetten

De enquête en interviews vonden plaats voor de Russische invasie in Oekraïne. De oorlog heeft het belang van de warmtetransitie nogmaals onderstreept: de gasprijs bereikte woensdag een nieuw record en voor levering van gas is de EU afhankelijk van Rusland. De inkomsten uit olie- en gasverkoop hebben de Russische president Vladimir Poetin een grote oorlogskas opgeleverd.

Uit de rondvraag blijkt dat de overgang naar duurzame warmte nog in de startblokken staat. In 8 procent van de gemeenten zijn al bestaande woningblokken aardgasvrij gemaakt. In 26 procent van de gemeenten zijn zulke werkzaamheden momenteel aan de gang.

Veel gemeenten onderzoeken of ze één of meerdere warmtenetten willen aanleggen, maar de meeste weten nog niet zeker of dat ook daadwerkelijk gaat gebeuren. 20 procent van de gemeenten zegt zeker een warmtenet te zullen aanleggen of uitbreiden, terwijl 12 procent dat geen optie vindt. De overige 68 procent van de gemeenten voert onderzoek uit, maar weet nog niet of hier inderdaad een (grote) investering in wordt gedaan.

De elektrische warmtepomp wordt als kansrijkste manier gezien om huishoudens voor 2050 van het aardgas af te krijgen. Gevraagd hoe groot de rol daarvan zal zijn in de warmtetransitie, geven de gemeenten gemiddeld een 7 op een schaal van 1 tot 10. Veel meer huizen zullen dus afzonderlijk aardgasvrij worden gemaakt dan via grootschalige warmtenetten.

Zo werkt een warmtepomp

'Je moet achter de voordeur komen'

"We worden als gemeente geacht de uitvoering ter hand te nemen, terwijl de financiering nog niet geregeld is", zegt Simon van Damme, beleidsmedewerker bij de gemeente Leidschendam-Voorburg. "Je kan al wel starten met de wijkaanpak, maar als blijkt dat je geen dekkende financiering krijgt, dan moet je dus op een gegeven moment stoppen."

Wethouder Nermina Kundic van de gemeente Soest vroeg aandacht voor dit probleem bij de algemene ledenvergadering van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Met een motie riep zij niet alleen op tot duidelijkheid over de financiering, maar ook over de taakverdeling tussen het Rijk, lokale overheden en het bedrijfsleven. De motie werd door alle gemeenten gesteund.

"Het Rijk voert de campagne 'iedereen doet wat', maar wie doet nou eigenlijk wat?", vraagt Kundic zich af. Net als collega's uit andere delen van het land zegt zij blij te zijn dat gemeenten hoofdverantwoordelijke zijn voor de warmtetransitie, omdat zij dicht bij hun inwoners staan. "Je moet achter de voordeur komen bij mensen. Maar daar heb je gewoon echt mensen en middelen voor nodig."

Omdat de financiering nog niet rond is, heeft Soest haar warmtevisie nog niet voorgelegd aan inwoners en aan de gemeenteraad. Daarmee wil de gemeente "ook een beetje een statement maken", aldus Kundic. "We kunnen dit niet helemaal zelf financieren, want dan gaat het echt ten koste van zorg of andere onderwerpen."

De verkiezingen voor de gemeenteraden

• Ontdek je politieke voorkeur bij de gemeenteraadsverkiezingen met onze kieswijzer

Raad Openbaar Bestuur: 1,8 miljard euro nodig

In het coalitieakkoord heeft het nieuwe kabinet geld opzijgelegd voor de uitvoering van klimaatplannen door lokale overheden en voor de extra inzet van planbureaus. Volgend jaar moet daar 300 miljoen euro voor vrijkomen, oplopend tot 800 miljoen in 2025.

De Raad voor het Openbaar Bestuur adviseerde vorig jaar om tussen 2022 en 2024 al 1,8 miljard euro vrij te maken voor de uitvoeringskosten van gemeenten, provincies en waterschappen. Maar onder meer door de lange kabinetsformatie hield Den Haag de hand op de knip en loopt dus ook de warmtetransitie vertraging op, waarschuwen de gemeenten.

"Wij willen opschalen en dat moet ook, want het Rijk heeft die opdracht gegeven", zegt Anne Westhoff, programmamanager energie- en warmtetransitie bij de gemeente Veenendaal. Haar gemeente voert al warmtescans uit en geeft energieadvies aan inwoners. Maar meer zit er voorlopig nog niet in. "Wij hebben gezegd: mooi en aardig dat we nu de start moeten maken, maar dat kan pas als de middelen er zijn."

Over het onderzoek

• NU.nl stuurde alle 345 gemeenten een vragenlijst over de warmtetransitie. Deze werd door 239 gemeenten (69 procent) ingevuld.
• We stelden open vragen over de knelpunten in de warmtetransitie. Geldgebrek werd in de antwoorden het meest genoemd, door meer dan de helft van de gemeenten.
• Om de knelpunten nog beter in kaart te brengen, voerde NU.nl gesprekken met wethouders en ambtenaren van tien gemeenten.